Brezilya’da Kooperatifçilik – Ekonomik Durumlar

2022 Dünya Kooperatif İzleme Raporu’nun verdiği bilgilere göre Brezilya, ‘Ciroya Göre İlk 300’ listesine 9, ‘Ciro/Kişi başı GSYH’ya Göre İlk 300’ listesine 22 kooperatif ile girme başarısını göstermiştir. Brezilya’da kooperatifçilik özellikle sağlık alanında oldukça gelişmiştir, örneğin 354 sağlık kooperatifinden oluşan Sistema Unimed sağlık hizmetleri alanında dünyanın en büyük kooperatif grubudur. Öyle ki 1967 yılında doktorlar tarafından  kurulan kooperatif, bugün 20 milyondan fazla kişiye sağlık hizmeti sunmaktadır. Grubun bünyesinde 110.000’in üzerinde aktif hekim ve 113 hastanenin yanı sıra acil servisler, laboratuvarlar ve ambulanslar bulunmaktadır (Voinea, 2015).

Brezilya’da 2019 yılı itibariyle 6.828 kooperatif bulunmaktadır (ICA, 2020). Bu kooperatiflerdeki toplam üye sayısı 14.618.720 ve toplam çalışan sayısı 425.318’dir. Tüketici (kullanıcı) kooperatifleri, üretici kooperatifleri, işçi kooperatifleri ve çok paydaşlı kooperatiflerin tümü Brezilya’da mevcuttur. Ülkedeki kooperatiflerin GSYH’ya katkısına ait kesin bir veri olmasa da 2019’da kooperatiflerin ürün ve hizmetleri için yaklaşık 59,6 milyar avro fatura kestiği bilinmektedir.

Kooperatifçilik Geçmişi

Brezilya’daki kooperatif kültürünün izleri Portekiz sömürgeciliğinin başlarına kadar takip edilebilir. 1889’da Minas Gerais eyaletinde, tarımsal ürünlerin tüketimine odaklanan Ouro Preto Kamu Çalışanları İktisadi Kooperatifi’nin kuruluşuyla birlikte ülkede kooperatifçilik hareketi resmen başlamıştır. İlerleyen yıllarda Pernambuco, Rio de Janeiro, São Paulo ve Rio Grande do Sul eyaletlerindekiler de dahil olmak üzere yeni kooperatifler kurulmaya devam etmiştir.

Ülkenin ilk kredi kooperatifi olan Sicredi Poineira, 1902’de, İsveçli papaz Theodor Amstad tarafından Nova Petrópolis’te kurulmuştur. Bugün hâlâ faaliyetlerine devam eden kooperatifin kurulma amacı o zamanlar hiçbir bankası olmayan belediye bölgesinin halkına yardım etmekti. 1906’dan itibaren, özellikle de Alman ve İtalyan göçmenlerin gelişiyle, tarım kooperatifleri hızla gelişmeye başlamıştır. Kooperatifçilik doktrininin yaygınlaşmasıyla birlikte kooperatifler, ortakların ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik özerk bir model olarak genişleyip güçlenmeye devam etmiştir.

Kooperatif hareketinin kendisini temsil edecek bir kuruma duyduğu ihtiyacı karşılamak üzere 1969 yılında Brezilya Kooperatifler Örgütü (OCB) kurulmuştur. OCB, resmi olarak Brezilya’daki kooperatiflerin tek savunucusu ve temsilcisi olduğu gibi kâr amacı gütmeyen bir sivil toplum örgütüdür ve hem siyasi hem de dinî olarak tarafsızdır.

Uluslararası Kooperatifler Birliği’ne Üye Brezilya Kooperatifleri

Uluslararası Kooperatifler Birliği’nin Brezilya’dan 8 üyesi vardır. Bu kooperatifler internet erişim adresleri ile birlikte aşağıda listelenmiştir.

Organización de Cooperativas de Brasil (OCB): 1969 yılında IV. Brezilya Kooperatifler Kongresi’nde varılan uzlaşmanın ardından kurulan OCB, sektörün çıkarlarını birleştirip güçlendirerek kooperatifçiliğin ulusal temsilcisi haline gelmiştir.

Confederación Nacional de Cooperativas Médicas (UNIMED): Sağlık sektöründe faaliyet gösteren Unimed kooperatiflerinin kurumsal temsilcisi olarak 1975 yılında kurulmuştur.

Central Nacional das Cooperativas Odontológicas (UNIODONTO do Brasil): 1972 yılında, ağız ve diş sağlığı hizmetlerine daha çok kişinin erişebilmesi amacıyla kurulmuştur. Aracıları ortadan kaldırmak, uygun fiyatlarla kaliteli bir hizmet sunmak ve diş tedavi maliyetlerini düşürmek için çalışmaktadır.

Central de Cooperativas e Empreendimentos Solidários do Brasil (UNISOL do Brasil): Ekonomik olmayan amaçları ile ulusal ölçekte faaliyet gösteren bir sivil birliktir. Kuruluş; işçi sınıfının gerçek çıkarlarını savunmaya, yaşam koşullarının ve insanların çalışmasının iyileştirilmesine, ekonomik verimliliğe ve Brezilya toplumunun demokrasi ve sosyal adalet değerlerine dayalı dönüşüm sürecine bağlılığını taahhüt etmiştir.

Central Nacional Unimed–Cooperativa Central (CNU): Unimed sağlık planlarının ulusal operatörüdür. Ulusal ölçekte, özel avantajlar ve farklılaştırılmış hizmetler sunarak, işletmelere sağlık hizmetleri pazarlamaktadır. 1998’de sağlık planlarında yapılan düzenleme ile kurulmuştur. Yalnızca şirketlere hizmet vermekle birlikte tek tek insanları gözetmeyi ihmal etmemektedir.

Seguros UNIMED: 1989 yılında Unimed Sistemine hizmet vermek üzere kurulmuştur. Bugün, Brezilya’da sektörün en büyük şirketlerinden biridir. Sağlık ve hayat sigortaları aracılığıyla kişi ve kurumların fiziksel ve finansal sağlığı ile ilgilenmektedir.

Cooperativa de Trabalho Médico de Ribeirão Preto (COMERP): 1999 yılında bir grup doktor tarafından kurulmuştur ve Brezilya’da sağlık sektöründeki önde gelen kooperatif kuruluşlarından biridir. Mevcut işgücü piyasasına alternatif oluşturarak sektördeki profesyonellerin konumunu değerlendirmek için çalışmaktadır.

Cooperativa de Crédito de Livre Admissao de Associados Pioneira da Serra Gaucha – SICREDI Pioneira RS: 1902 yılında, gelir arttırıcı finansal çözümler sunmak, üyelerinin ve toplumun yaşam kalitesinin iyileştirilmesine katkıda bulunmak amacıyla Brezilya’da kurulan ilk finans kooperatifidir.

Brezilya Kooperatiflerine Sektörel Bakış

Kooperatiflerin sektörel görünümü ISIC Rev. 4 sınıflandırması ile Tablo 1’de sunulmuştur. Tablo 1’de görünen kooperatiflerin %26’sı São Paulo ve Minas Gerais’de bulunmaktadır. Bu kooperatiflerin çalışan sayısının cinsiyet dağılımına bakıldığında; kadın erkek dağılımının birbirine yakın olduğu (%52 erkek, %48 kadın) görülmektedir. Ancak bu durum ortaklık açısından erkekler lehine (%64 erkek, %36 kadın) değişmektedir.

Tablo 1. Kooperatif sektörünün görünümü

^aBRL: Brezilya Reali, Aralık-2018, 1EUR = 4,39 BRL

Kooperatiflerin sektörel dağılımı, kooperatif ortaklarının sektörel dağılımı, kooperatif çalışanlarının sektörel dağılımı ve kooperatiflerin cirosunun sektörlere göre dağılımı Şekil 1-4’te sunulmuştur. Şekil 1’den görüleceği gibi Brezilya’da tarım ve gıda (%24), toplu taşıma (%20) ve profesyonel hizmetler sektörleri (%14) kooperatifçilikte ilk üç sıradaki sektörlerdir.

Sektörlere göre ortak dağılımında bankacılık sektörü %67 ile ilk sırada yer almaktadır (Şekil 2).

Sektörlere göre kooperatiflerde çalışanların dağılımında tarım ve gıda (%49) ile sağlık (%25) sektörleri ilk 2 sırada almaktadır (Şekil 3).

Sektörlere göre ciro dağılımında tarım ve gıda (%64) ve sağlık (%26) sektörleri yine ilk sıralara yerleşmiştir (Şekil 4).

Not: ICA-Americas tarafından Eylül 2020’de yayımlanan Brezilya Ülke Raporunda yer alan bilgilerden Barış Soysaraç tarafından derlenmiştir. Erişim