Bütçe açığının yılın birinci beş ayında yüzde 225 artmasının akabinde daha fazla bozulmanın önüne geçmeyi amaçlayan Hazine ve Maliye Bakanlığı lokal seçimler öncesi ertelenen Merkez Bankası’nın (MB) 46 milyar liralık ihtiyat akçesinin bütçeye transferini tamamlamayı ve gelir vergisi başta olmak üzere kimi vergileri yükseltmeye hazırlanıyor.
Reuters’a bilgi veren mevzu hakkında bilgi sahibi kaynaklar, iktisat ile ilgili düzenlemelerin yer alacağı teklifin birkaç hafta içinde TBMM’ye verileceğini ve Meclis tatile girmeden evvel yasalaşmasının öngörüldüğünü belirtti.
İhtiyat akçesi
İhtiyat akçesi öngörülemeyen durumlara karşılık kârdan ayrılan para niteliği taşıyor. Birinci olarak 13 Mayıs’ta gündeme gelen düzenlemeden 31 Mart mahallî seçimleri öncesi tenkitler nedeniyle o gün için vazgeçilmişti.
Konu hakkında bilgi sahibi bir yetkili şöyle konuştu: “İhtiyaç akçesine dair düzenlemeden esasen büsbütün vazgeçilmemişti. O devir için bekletilmeye alındı. Hazırlanan bir yasa teklifinin içinde yer alması konusunda bir irade var.”
Merkezi idare bütçesinde öngörülene paralel gelişmeler olmadığını kaydeden bir öteki yetkili şunları söyledi: “Bütçeye dayanak verilmesi gereksinimi bir gerçek. İhtiyat akçesinden gelmesi beklenen 46 milyar liralık fiyat, bütçedeki görünümü en azından biraz düzeltecek. Son kararı verecek olan Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın kesin onayıyla bu geliri kısa müddette bütçede göreceğiz.”
‘Fevkalade’ sözü kaldırılacak
Başka bir üst seviye yetkili ise şöyle konuştu: “Düzenlemeye nazaran, Merkez Bankası’nın karının dağıtılmasında ihtiyat akçesi için ayrılan yüzde 20 uygulaması kaldırılacak lakin uygulamadaki yüzde 10’luk olağanüstü ihtiyat akçesindeki ‘fevkalade’ ifadesi kaldırılarak, uygulama bu halde devam edecek.”
Yetkili şöyle devam etti: “Ayrıca, son yıl karından ayrılan ihtiyat akçesi hariç olmak üzere birikmiş ihtiyat akçeleri her yıl kara dahil edilebilecek ve bu kapsamda dağıtılabilecek.”
Yetkili bu düzenlemeyle geçmişte alınan yüzde 20 oranındaki ihtiyat akçesinin tek seferde Hazine’ye aktarılmış olacağını da belirtti.
Gelirler sarfiyatları karşılamıyor
Bütçe açığı geçen yılın birinci beş ayındaki 20.5 milyar lira düzeyinden bu yıl tıpkı devirde yaklaşık yüzde 225 artışla 66.5 milyar lira oldu. Birinci 5 ayda gelirler yüzde 15 sarfiyatlar ise yüzde 28.4 arttı. Gelirlerdeki artışın düşük kalmasında yavaşlayan iç talep belirleyici olurken, yavaşlayan ekonomiyi canlandırma adımları da gelirlerin azalmasında tesirli.
Bütçe açığında yılın birinci beş ayında 80.6 milyar liralık 2019 amacının yüzde 82.5’ine ulaşılmış durumda. Bu data bile tek başına açığın daha da artacağına işaret ederken, gündemdeki tek seferlik gelirlere karşın, gayelerin aşılacağına kesin gözüyle bakılıyor.
Türkiye iktisadının makro manada, bilhassa de misal ülkelere kıyasla, en güçlü olduğu alanların biri olan bütçe istikrarı kısmen bozulmaya başladı.
Bunun yanı sıra başta Kuzey Irak ve Suriye olmak üzere jeopolitik gelişmeler nedeniyle güvenlik harcamalarındaki artış da bu etkiyi tetikledi. Son devirde emekli ve çalışanlara yönelik atılan genişlemeci adımlar da harcamalar tarafındaki yükselişin kalıcı olarak hızlanmasına neden oldu. Yılda iki sefer ikramiye ödenmesi bile tek başına bütçeye yıllık yaklaşık 24 milyar lira ödeme oluşturuyor.
Merkezi idare bütçesinde 2018 sonunda kimi masraf azaltıcı önlemler de uygulandı fakat harcamalardaki sert artış genel olarak tek seferlik gelirlerle desteklendi.
Gelir vergisinde artış, kurumlarda indirim
MB’nin ihtiyat akçesinin transferi bütçe açığının ulusal gelire oranını fakat yüzde 1 azaltıyor. Yıl sonunda hedeflenen bütçe açığı 80.6 milyar lira yani ulusal gelirin yüzde 1.8’i düzeyinde. Fakat ekonomistler gelir artırıcı hiçbir adım atılmaması halinde bu yıl açığın ulusal gelire oranının yüzde 3’ü aşabileceğini öngörüyor.
Konu hakkında bilgi sahibi kaynaklar hala üzerinde çalışılan düzenlemeye nazaran şirketlere takviye sağlanması için kurumlar vergisinin iki puan düşürülmesini bunu yanı sıra bilhassa gelir vergisinde üst dilimde artışın değerlendirildiğini kaydetti.
Hükümetin kurumlar vergisine ait her hangi bir adım atmaması halinde bu vergi 2020 sonuna kadar yüzde 22, 2021’de ise yüzde 20 olarak uygulanacak.
Bir yetkili, “Vergi dilimleri hala bedellendiriliyor lakin bunun yanı sıra bilhassa geliri yıllık 1 milyon liranın üzerinde olanların vergisinin yüzde 50’ye yakın bir oran olması gündemde” dedi.
Halen gelir vergisinde yüzde 15, 20, 27 ve 35 olarak dört dilim halinde uygulanıyor.
Yetkililerin verdiği bilgiye gelir vergisinde planlanan değişikliklerin alt gelir kümesine yönelik ‘ek bir vergi yükü’getirmeyecek biçimde şekillendirilecek.
Gider azaltıcı, gelir artırıcı öteki tedbirler de gündemde
Bir yetkili şunları söyledi: “Makul formda sarfiyatların azaltılması üzere temel bir gaye var. Üstüne bir de gelir artırıcı, bütçeyi güçlendirecek birtakım kararların alınması bedellendiriliyor. Teklif metninde ultra lüks olarak tanımlanan konutların satışında vergi oranları artırılacak. Öteki konut alışlarında rastgele bir vergi düzenlemesi gündemde olmayacak.”
Aynı yetkili, iktisat idaresinin birtakım makro ihtiyati önlemler üzerinde de çalıştığını belirtti: “Başka birtakım vergi adımları olabilir. Gelir artırıcı adımlar görebiliriz, kimi bölümler desteklenebilir de fakat bütçedeki bozulmanın daha fazla olmaması için yılın kalanında masrafların önemli halde kısılması kelam konusu olabilir.”
İlk beş aylık bilgilere nazaran bütçede vergi gelirlerinin yüzde 23.9’unu artırım bedellendirilen gelir vergisi yüzde 13.8’ini ise indirim bedellendirilen kurumlar vergisi oluşturuyor. ÖTV yüzde 20, ithalde alınan KDV ise yüzde 18.7 seviyesinde bulunuyor.
Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, 10 Nisan’da düzenlenen Yeni İktisat Programı Yapısal Dönüşüm Adımları 2019 başlıklı toplantında yeni vergi mimarisi kapsamında istisna ve muafiyetler azaltılacağını, kurumlar vergisinin ise düşürüleceğini söylemişti.
