Kooperatif Kimliği – Ekonomik Durumlar

Bir kooperatifi kooperatif yapan şey nedir?

1844 yılında İngiltere’nin Rochdale kentinde kurulan ilk kooperatif bir dizi çalışma ilkesi kabul etmiş ve bu ilkeleri duyurmuştu. Bu çığır açıcı andan itibaren, kooperatif hareketi müthiş bir büyüme kaydetti. Bugün, dünyanın neredeyse tüm ülkelerinde çok çeşitli ekonomik sektörlerde faaliyet gösteren toplam üç milyondan fazla kooperatif işletme var, dünya çapında bir milyardan fazla kişi kooperatiflerin ortağı ve küresel istihdamın yaklaşık yüzde onunu kooperatifler sağlıyor. Asırlık köklü kooperatiflerin yanında yeni sektörlerde kurulan kooperatiflerle birlikte kooperatifçilik dünyası zenginleşiyor.

Kooperatiflerin bir çekim merkezi olmasının başlıca nedenlerinden biri, kooperatif kimliğidir. Kooperatif kimliği benzersiz bir iş modelini tanımlayan ve kapsayıcı değerlerle desteklenen temel işletme ilkeleridir. Rochdale Öncüleri tarafından oluşturulan çalışma kuralları, Uluslararası Kooperatifler Birliği’nin (ICA) 1895’te kurulmasının ardından resmi bir uluslararası kooperatifçilik ilkeleri dizisine dönüşmüştür. ICA kuruluşundan bu yana bu ilkeleri tanımlamak, ilerletmek ve savunmak rolünü üstlenmiştir.

Güncellenen kooperatifçilik ilkeleri

İlk ilkelerin hazırlanmasından bu yana geçen yaklaşık iki yüzyıl boyunca sosyal, ekonomik ve politik koşullar dramatik biçimde değişirken kooperatifçilik ilkelerinin sabit kalması düşünülemezdi. Gerçekten de günümüze kadar ICA üyeleri arasında demokratik bir şekilde yürütülen istişareler ile ilki 1930’larda, sonraki 1960’larda ve sonuncusu 1995’te olmak üzere ilkeler üç kez güncellenmiştir.

1995 yılında Manchester’da 31. Dünya Kooperatif Kongresi’nde kabul edilen Kooperatif Kimliği Bildirisinde, ilk kez kooperatif hareketinin kurucuları tarafından geliştirilen ilkelerin arkasında yatan kooperatifçilik değerleri ve etik değerler ortaya konmuş, kooperatif iş modelinin net bir tanımını yapılmış ve kooperatif ilkeleri hareketin çağdaş özelliklerini yansıtacak şekilde güncellenmiştir. Bu kapsamda, ilkelerin kooperatif işletmelere pratik uygulamasına rehberlik etmek ve tavsiyeler vermek üzere hazırlanan Kılavuz Notlar yayınlanmıştır. Kılavuz Notlar, kooperatiflerini daha verimli ve etkili bir şekilde yönetmek isteyen kooperatif liderleri ve ayrıca eğitimciler, öğrenciler, karar vericiler ve kamu yetkilileri için son derece yararlı bir kaynaktır.

Bugün Kooperatif Kimliği Bildirisi bir kez daha yakından inceleniyor. Süreç, ICA’nın 2019 yılındaki Genel Kurul toplantısında, 33. Dünya Kooperatif Kongresi’nin temasının “Kooperatif Kimliğimizi Derinleştirmek” olarak belirlenmesiyle başladı. 1-3 Aralık 2021 tarihinde Seul’de düzenlenen Kongre’de kooperatiflerin Bildiriyi nasıl anladıklarını ve Bildirinin zamana karşı ne kadar dayanıklı olduğunu incelemek için bir istişare süreci başlatıldı.

Kongre’den sonra ICA Yönetim Kurulu, kooperatif kimliği üzerine düşünmeye ve istişareye devam etmek için Kooperatif Kimliği Danışma Grubu’nu kurdu. 28 Nisan 2022’de internet üzerinden katılıma açılan bir anket ile Kooperatif Kimliği Bildirisinin ne kadar iyi tanımlandığına ve anlaşıldığına ilişkin görüşler toplanmaya başlandı. Anketin başlıca bulguları 14 Aralık 2022’de düzenlenen bir webinarda sunuldu.

Anket bulguları^[i]

• Anket, temel kooperatif kimlik belgelerine güçlü ancak evrensel olmayan bir aşinalık olduğunu ortaya çıkardı. İlkeler, bildirinin bütününden daha iyi bilinmektedir; ICA Kılavuz Notları ise çok az kişi tarafından bilinmektedir. Katılımcılar tüm ilkelerin önemini onaylarken, kendi kooperatifleri için en önemli ilke olarak Demokratik Ortak Kontrolü’nü (ikinci ilke) seçtiler.
• Anket yorumlarında ilkelere ilişkin üç ana görüş dile getirilmiştir. Bazı katılımcılar bunları ayrılmaz bir bütün olarak görmüş, bazıları güncellenmesi gerektiğini, bazıları da değiştirilmemesi gerektiğini söylemiştir.
• Kooperatif Kimliği Bildirisi ile ilgili olarak, yanıt verenlerin çoğu, Bildirinin kooperatifleri üzerinde bir etkisi olduğu ve kooperatiflerin farklı amacını ve doğasını ifade etmeye ve kooperatiflerin genel olarak topluma ve gelecek nesillere karşı sorumluluğunu yansıtmaya uygun olduğu konusunda hemfikirdir.
• Katılımcıların farklı görüşlere sahip olduğu bir başka konu da kooperatiflerin diğer aktörlerin gerisine düşmesidir. Uzman yanıtlayıcılar dışında, yanıt verenlerin çoğunluğu bu görüşe kesinlikle katılmamaktadır. Bu karşıt görüşlere rağmen, yanıt verenlerin çoğunluğu Bildirinin yeterince tanıtılmadığına inandıklarını söyledi.
• Kooperatif Kimliği Bildirisinin geçerliliği açısından üç ana görüş ifade edildi. Bazı katılımcılar, Kimlik Bildirisinin hem bir ideal olarak hem de gerçek hayatta işe yaradığını söyledi. Diğerleri, Kimliğin bir ideal olarak işe yaradığını ancak Kimlik ile sahadaki gerçeklik arasında bir fark olduğunu savundu. Ortaya konulan bir diğer görüşte ise Bildirinin kendisinin etkili olmadığı ve uygulamada işe yaramayabileceği ileri sürüldü.
• Bundan sonra ne yapılması gerektiği sorusuna karşılık dört farklı görüş dile getirildi. Mevcut Bildirinin yeterince iyi olduğu; kooperatiflerin toplumsal sorunların ve çevre krizinin çözümüne yaptıkları katkıları güçlendirmek için mevcut Bildirinin güncellenmesi gerektiği; kooperatiflerin asli misyonunu yerine getirmek için daha dengeli bir yaklaşıma ihtiyaç duyulduğu ve Bildirinin ikiyüzlü olduğu.

Kooperatif Kimliği Değişir mi?

Mevcut Bildiri, ILO’nun 193 Sayılı Kooperatiflerin Teşvikine İlişkin Kararında ve farklı ülkelerdeki kooperatif mevzuatında yer aldığından Kooperatif Kimliği Bildirisinde yapılacak herhangi bir değişikliğin geniş kapsamlı sonuçları olacaktır.

Ancak Kooperatif Kimliği Bildirisi değişse bile yapılan değişikliklerde kooperatifçilik modelinin özü korunacaktır. Burada kooperatiflere düşen görev, kooperatifçiliğin farkını kavramak ve bu bağlamda kendilerini sorgulamaktır. Sırf kooperatif unvanı taşıdığı için iyi bir iş yaptığını düşünen birçok kooperatif yöneticisi var. Bir kooperatifi kooperatif yapan şeyin, kooperatifin içinde ve dışında kooperatifçilik değerlerine ve ilkelerine uygun hareket etmek olduğunu hatırlamak ve hatırlatmak gerekiyor.

^[i] Anket sonuçları 136 ülkeden toplam 2.290 yanıta dayanıyor (Amerika’dan %42, Asya-Pasifik’ten %26, Avrupa’dan %19 ve Afrika’dan %13). Yanıtların 622’si kuruluşlardan, 951’i bireylerden ve 717’si uzmanlara ait.